عکس و روایتی قاجاری از نجف

پاییز سال ۱۲۴۹ خورشیدی، ناصرالدین شاه ۴۰ ساله در بیست و دومین سال سلطنتش، عزم زیارت عتبات می‌کند. او سیزدهم رمضان ۱۲۸۷ هجری (۱۶ آذر ۱۲۴۹) از کربلا عازم نجف می‌شود و در میان استقبال علما و مشایخ وارد کوفه می‌شود. «…وارد شهر شدیم. گوش جانم اِنّکَ بِالوٰادِی المُقدّسِ طُویٰ می‌شنید. زبان دلم رَبِّ اَدْخِلنی مُدْخَلَ صِدْق می‌گفت… روح و راحتی مشاهده کرده که در طاقت بیان نیست. داخل دروازه اولاً میدانی است وسیع و طولانی در جنب آن سربازخانه‌ایست و عمارت و بالاخانه مشرف به همین میدان دارد که حاکم‌نشین است. از میدان تا درب صحن مقدس راسته‌بازار وسیع و مسقف است. پاکی و نظافت با طبیعت این زمین سرشته و بی‌پیرایه و زینت از هر جا پاک‌تر و قشنگ‌تر است. در انتهای بازار وارد صحن شدیم. صحن است وسیع خیلی با روح اطراف آن و مرتبه حجرات است با کاشی معرق ساخته شده. خیلی رفیع و ممتاز. اصل بنای آن از سلاطین صفوی رضوان‌الله علیهم است اگر چه بالای سردر صحن اسم نادرشاه رقم شده است… گنبد و رواق در وسط صحن واقع شده است. از سه سمت مجرد است… وارد روضه مقدسه شدم. آستان مبارک را بوسیدم. داخل گنبد را با کاشی معرق مثل قدح چینی معلق ترصیع کرده‌اند… باز برگشته به همان آداب پیاده رفتم. دم دروازه سوار شده از وادی‌السلام عبوراً گذشتم. وادی‌السلام شهر خاموشان است… شب مهتاب است. شام را بیرون خوردم… روز پانزدهم سوار شدم رفتم مسجد کوفه … محرابی که مقتل حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام است در سمت جنوب مسجد بود. مردم به خطوط مختلف و عبارات غریب در دیوارها و محراب به قدری یادگار و تاریخ سفر خودشان را نوشته بودند که سطح دیوار سیاه بود. این عادت مردم که بیشتر اماکن معروف و محل تفرج را یادگار می‌نویسند از عادات وخیمه و خیلی رکیک است…» او روز بعد هم به زیارت می‌رود و «… جقه الماس برلیان که به سرم بود پیشکش آستانه مبارکه حضرت امیرالمؤمنین سلام الله علیه کردم. در بالای سر حضرت روی دیوار به جایی که دست نمی‌رسد محلی معین شد که نصب کنند رویش آئینه و محفظه بگذارند …» او نوزدهم رمضان «با کمال تاسف و نهایت حسرت و کدورت رخصت خواسته» از نجف به سمت کربلا می‌رود.
_______