یک‌صد سالگی به توپ بستن حرم حضرت رضا (ع) به دست قشون روس

اگر رفتار کشورهای استعمارگر را بررسی می‌کنیم، علاوه بر شیوه‌های استعماری متفاوتی که هر کشور دارد، آثار آن استعمار در سرزمین قربانی هم متفاوت خواهد بود. بدین ترتیب می‌توان مرزی بین استعمار انگلستان، آمریکا، هلند، آلمان، پرتغال، اسپانیا، بلژیک، فرانسه و… ترسیم کرد. استعمارگران اگرچه به چشم چپاول به سرزمین قربانی می‌نگریستند اما خواسته یا ناخواسته منافع بسیار اندک و گاه تغییراتی هم در آن کشور ایجاد می‌کردند. مرور پرونده‌ی حضور روسیه در ایران موید این گفتار است که خبیثانه‌ترین نوع استعمار، استعمار روسی بوده که نه تنها هیچ نفع ولو کوچکی برای قربانی نداشته که تاوان سنگین‌تری هم پرداخته است. پردازش این نگاه قطعن در تخصص بنده نیست و مقالی دیگر می‌خواهد، اما آنچه گفتم و باوردارم ناشی از بررسی ساده‌ی تاریخ سرزمین خودمان است.  اعتقاد دارم که زمانه‌ی حضور روس‌ها در طول تاریخ، بی‌گمان یکی از سیاه‌ترین روزگاران این خاک است و بی‌راه نیست اگر بگوییم یکی از آن بلاهایی که روس بر سراین مردم آورده‌بود، هر کشور دیگری کرده‌بود، حاکمان امروز ایران تا ابد فریاد مرگ و نفی بر سرش می‌کشیدند، اما امروز را می‌بینیم که روسیه تنها حامی ایران به شمار می‌رود آن هم با بها و باج سنگینی که می‌دهیم و توگویی چندان هم غریبه نیست در حال و روز این کشور. یکی از آن زمان‌ها یک‌صد سال پیش و سال 1291 در مشهد است.نوروز 1291، حال تب‌ناک این سرزمین و روزگار تیره و تار استبداد محمدعلی‌شاهی از یک سو و تیر و تفنگ و پوتین روسی از سوی دیگر؛ شادمانگی عید برای مردم ایران نداشت. در روزهای پیش از نوروز 1291 (دی‌ماه 1290)، قشون روس پس از حمایت مردم مشهد (و البته تبریز) از پایداری مجلس در برابر اولتیماتوم‌های روسیه مبنی بر خروج مورگان شوستر، به مشهد لشکر کشیده‌بودند و پی در پی دنبال بهانه‌ای بودند تا زهر چشمی از مردم مشهد بگیرند. این بهانه را در نوروز 1291، قتل رییس کمیسری مشهد به دست روس‌ها می‌دهد. حاکم ایالت که توان کافی ندارد، استعفا می‌دهد و قوای روس مردم را تهدید می‌کنند که اگر اشرار و اشخاص تا 12 ساعت متفرق نشوند، آنها را مجازات خواهدکرد. تا بعد از ظهر روز دهم فروردین 1291، همه چیز عادی نیست که ناگهان صدای توپ، مردم وحشت‌زده را هراسان به سوی حرم مطهر روانه می‌کند. قوای روس اهمیتی به باورهای مذهبی مردم نمی‌دهد و یک‌باره توپ‌ها را به سوی آستان مقدس شلیک می‌کند. در این حمله گروهی از مردم کشته می‌شوند و به گنبد و گلدسته‌ها و بخش‌هایی از حرم هم آسیب می‌رسد و خزانه آستان نیز غارت می‌شود. روس‌‌ها اگر چه بعدها فقط بخشی از اموال را بازمی‌گردانند اما از خزانه‌دار امضا می‌گیرند که همه را بازگردانده‌اند.

این عکسی است از گنبد امام رضا (ع) پس از به توپ بستن. از آن روزِ غارت و کشتار مردم بیگناه بیش از یک‌‌صد سال می‌گذرد. امروز رابطه‌ی با روسیه گرم‌تر از هر زمان دیگری است، از آن روز یادی نمی‌کنند، اما هر سال واقعه تخریب قبرستان بقیع (31 فروردین 1305) و بمب‌گذاری در حرم امامان در سامره (3 اسفند 1384) را تعزیت می‌کنند.